Centra Doskonałości Naukowej i Technologicznej Uniwersytetu Zielonogórskiego, to projekt realizowany na Uniwersytecie Zielonogórskim, na który środki pochodzą z Ministerstwa Edukacji i Nauki z konkursu Regionalna inicjatywa doskonałości. Grant jest realizowany w czterech dyscyplinach: automatyka, elektronika, elektrotechnika i technologie kosmiczne; inżynieria mechaniczna; astronomia; nauki fizyczne. Obecną edycję RID poprzedzała pilotażowa runda programu, w ramach której na Uniwersytecie Zielonogórskim zrealizowano projekt Laboratorium Inżynierii Badań Materiałowych. Wtedy grant został przygotowany przez Wydział Fizyki i Astronomii oraz Wydział Mechaniczny.

– Jest to kolejny etap budowania przestrzeni dla naszej nauki i technologii. Pierwsza faza projektu RID pozwoliła nam na wyposażenie części laboratorium - w szczególności użytecznych dla fizyki i inżynierii mechanicznej. Natomiast aktualna edycja już łączy ze sobą 4 dyscypliny, które wyróżniają się na Uniwersytecie Zielonogórskim. Łączymy dyscypliny, które brały udział we wcześniejszej edycji projektu – wspomniane już nauki fizyczne i inżynierię mechaniczną, ale dołączamy do tego astronomię oraz automatykę, elektronikę, elektrotechnikę i technologie kosmiczne. – powiedziała na konferencji prasowej prof. dr hab. inż. Justyna Patalas-Maliszewska, przewodnicząca zespołu projektowego. – Działania które zostaną podjęte w ramach realizacji tego projektu doprowadzą do możliwości zakupu wysoko zaawansowanych technologii, których zastosowanie przyczyni się do tego, że wyniki naszych badań zostaną zauważone nie tylko w kraju, ale też w przestrzeni międzynarodowej. – dodała prof. J. Patalas-Maliszewska.

Realizacja projektu pozwoli również na wzmocnienie pozycji Uniwersytetu Zielonogórskiego, i co ważne - zmniejszenie konkurencji zewnętrznych ośrodków akademickich i odpływu wykształconej kadry lub uzdolnionych absolwentów liceów. Ponadto przyczyni się do wzrostu prestiżu lubuskich uczelni jako ośrodków dydaktycznych i badawczych. Podniesie się także poziom możliwości związanych z wdrożeniem technologii Przemysłu 4.0 w przedsiębiorstwach lubuskich i zwiększy się współpraca biznesu z UZ. – Bardzo ważny jest skokowy wzrost jakości – ponieważ dzięki współpracy tych czterech dyscyplin nasz projekt ma wymiar wielopłaszczyznowy, pozwalający uzyskać efekt synergii. Naszą doskonałość naukową budowaną w każdej dyscyplinie możemy połączyć i uzyskać imponujące wyniki badań. Dzięki wsparciu uzyskanemu z Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego możemy powiedzieć, że nasz region uzyska dostęp do wysoko zaawansowanych technologii, a nasi studenci już teraz będą mogli się kształcić w takich laboratoriach, których, mam nadzieję, będą nam zazdrościć nawet nasi koledzy z zagranicznych instytucji, z którymi współpracujemy. Budujemy w regionie przestrzeń, aby być uczelnią konkurencyjną, wysoko innowacyjną. – mówiła prof. Patalas-Maliszewska.

Prof. Maria Przybylska, która poza tym, że jest kierownikiem jednego z centrów, jest także koordynatorem zespołu projektowego, wyraziła nadzieję, że połączony potencjał czterech dyscyplin naukowych pozwoli osiągnąć bardzo interesujące wyniki – Warto podkreślić, że dokonujemy zakupów bardzo nowoczesnej aparatury, która pozwoli nam na jakościowy skok w naszych badaniach. Liczymy również na to, że uzyskane wyniki przełożą się nie tylko na zastosowania, ale też współpracę z firmami w regionie lubuskim i całym kraju.

Autorzy Projektu chcieliby, aby jego realizacja zmieniła wizerunek województwa lubuskiego przez rozwój innowacyjnego przemysłu i zielonej gospodarki. Będzie to możliwe dzięki zbudowaniu czterech centrów najnowszych technologii i wiedzy w regionie lubuskim na Uniwersytecie Zielonogórskim, tj.:

• Centrum systemów elektroenergetycznych oraz zrobotyzowanych układów automatyki (kierownik - prof. Robert Smoleński)
• Centrum zrównoważonej współpracy ludzi i maszyn w ekoinnowacyjnej produkcji (kierownik - prof. Sławomir Kłos),
• Centrum fizyki submikrometrowej, automatyzacji i robotyzacji analizy danych (kierownik - prof. Maria Przybylska),
• Centrum autonomicznego monitoringu przestrzeni kosmicznej (kierownik - prof. Andrzej Maciejewski)

Prowadzeniem prac nad zgłoszeniami patentowymi dla Europejskiego Urzędu Patentowego lub urzędów patentowych poza granicami Europy zajmie się „centrum patentowe”, którego kierownikiem jest prof. Marcin Mrugalski. Efektem tego projektu powinna być stała współpraca badawcza z dużymi ośrodkami badawczymi i akademickimi w kraju i za granicą, a poza zgłoszeniami do EUP - udział w projektach NCN, NCBiR oraz finansowanych przez Komisję Europejską. Prof. M. Mrugalski powiedział dziennikarzom - Warto przypomnieć, że w ub. roku Uniwersytet Zielonogórski złożył najwięcej, bo aż 31 wniosków do Europejskiego Urzędu Patentowego. W tej liczbie zgłoszeń prześcignęliśmy takie uczelnie jak choćby AGH, czy Uniwersytet Jagielloński. Podczas realizacji takich projektów jak ten, o którym dzisiaj mówimy, powstaje wiedza, którą warto zabezpieczyć. Historia pokazuje nam, że tacy panowie jak Tesla, czy Edison swego czasu podjęli stosowne kroki, i potem mogli z tego czerpać zyski. Mam nadzieję, że po zgłoszeniach do EUP nastąpi kolejny etap, czyli komercjalizacja tych pomysłów z korzyścią dla Uniwersytetu oraz dla naszego regionu. W poprzednim projekcie, który dał tak dobre efekty, bardzo zaangażowaliśmy naszych naukowców, ale też studentów. Widzimy tutaj dla nas misję edukacyjną i podnoszenie świadomości szczególnie studentów kierunków technicznych. Na naszym Uniwersytecie prowadzimy całą gamę różnego rodzaju projektów, które rozwiązują praktyczne problemy.

Dzięki uzyskanemu potencjałowi badawczemu z pierwszej edycji RID pojawiły się nowe zagadnienia badawcze, w tym prestiżowe realizowane we współpracy z renomowanymi ośrodkami badawczymi i akademickimi na świecie, np. FEMTO-ST (Francja), Rice University (USA) czy University of Malta (Malta) lub University of Modena and Reggio Emilia (Włochy). Dyscypliny nauki, które realizują nowy projekt są beneficjentami łącznie 22 projektów (NCN, Horyzont i inne). Jest to gwarancja, że projekt zostanie zrealizowany zgodnie z najlepszymi standardami naukowymi.

– Fundusze przyznane przez MNiSW są przeznaczone dla tych ośrodków, które już wykazały się doskonałością w swoich pracach naukowych – powiedział prof. Robert Smoleński szef dyscypliny automatyka, elektronika, elektrotechnika i technologie kosmiczne, która w projekcie pełni rolę wiodącą. – My możemy pochwalić się tym, że np. w obszarze systemów elektromagnetycznych od lat współpracujemy ze spółkami dystrybucyjnymi. Realizowaliśmy bardzo znaczące na arenie krajowej projekty. M.in. zespół z Uniwersytetu Zielonogórskiego zbudował i przyłączył do sieci elektroenergetycznej średnich napięć - pierwszy w kraju magazyn energii elektrycznej. Z PKP Energetyka zbudowaliśmy największy w Europie magazyn energii przyłączony do sieci trakcyjnej, który zasila przejazdy pociągów i pozwolił firmie zmniejszyć opłaty stałe przyłączeniowe za energię elektryczną. Warto podkreślić, że firmy z którymi już kiedyś współpracowaliśmy wracają, a to jest potwierdzeniem, że jesteśmy niezawodnym partnerem w realizacji wspólnych wdrożeniowych prac naukowych. – dodał.

Zielonogórscy astronomowie mają już ugruntowaną pozycję na arenie międzynarodowej, ale „najgłośniejszym” osiągnięciem był udział w badaniach związanych z odkryciem fal grawitacyjnych, a jest to jedno z największych osiągnięć astronomii XXI wieku, nagrodzone Noblem w 2017 r. O ich zadaniach w projekcie mówił prof. Andrzej Maciejewski kierownik Centrum autonomicznego monitoringu przestrzeni kosmicznej – Naszym zadaniem w tym projekcie będzie stworzenie stacji autonomicznego monitoringu przestrzeni kosmicznej, a głównym celem jest postawienie teleskopu o średnicy 70 cm na pustyni Atacama w Chile. Nie jest to największy z teleskopów jakie aktualnie robią obserwacje z powierzchni ziemi, ale jest to znaczący rozmiar, który pozwoli nam uczestniczyć w ważnych projektach naukowych – ważnych w astrofizyce, ale też dziedzinach bliższych życia – m.in. nasze obserwatorium będzie prowadziło obserwacje związane z zagrożeniem Ziemi zbliżającymi się obiektami oraz zużytymi częściami sztucznych satelitów. Może nie wszyscy o tym wiedzą, ale dzisiaj bardzo ważne jest stworzenie bezpiecznej przestrzeni kosmicznej wokół samej Ziemi. Ta przestrzeń jest bardzo zaśmiecona, a coraz więcej wystrzeliwanych jest sztucznych satelitów i trzeba zadbać o ich bezpieczeństwo.

A kierownik Centrum zrównoważonej współpracy ludzi i maszyn w ekoinnowacyjnej produkcji prof. Sławomir Kłos podkreślił – Najistotniejszym efektem tego projektu jest jego interdyscyplinarność. To znaczy, że nie zamykamy się w swoich własnych dyscyplinach, ale możemy współpracować i wymieniać się doświadczeniami. Jeśli chodzi o realizację projektu, to punktem ciężkości jest Industry 4.0, automatyzacja i robotyzacja procesów produkcyjnych, a z naszej strony są to np. kwestie związane z analizą procesów, elementów maszyn czy analizą eksploatacyjną. Jeśli chodzi o współpracę z przemysłem, to przykładem niech będzie ta hala, w której jesteśmy - Hala Laboratorium Inżynierii Badań Materiałowych. Tutaj wszystkie laboratoria powstają we współpracy z przemysłem – już jest laboratorium KGHM i Seco Warwick, a przygotowujemy się już do współpracy z innymi firmami. W ramach tego projektu również będziemy chcieli zaangażować podmioty gospodarcze do współpracy. Chciałbym jeszcze podkreślić, że w ramach tego projektu mamy możliwość zapraszania na UZ naukowców wysokiej klasy, ale również sami mamy możliwość wyjazdów do ośrodków zagranicznych żeby prowadzić badania naukowe, czy brać udział w projektach badawczo-rozwojowych. Jest to jeden z kluczowych elementów tego projektu.

Fizycy będą zajmować się materiałami i metamateriałami dla mikrorobotyki. Ich dotychczasowe doświadczenie dotyczy uzyskiwania nanocząsteczek czy nanodrutów przy pomocy analizy chemicznej albo przy pomocy ograniczania przestrzennego. Teraz przejdą do zupełnie innego etapu - zajmowania się metamateriałami i nanomateriałami tworzonymi sztucznie. – Do realizacji tego projektu zakupiliśmy drukarkę 3D Nanoskribe, która charakteryzuje się tym, że umożliwia dokonywanie wydruków w skali submikrometrowej, czyli poniżej jednej tysięcznej milimetra. Ta technologia jest oparta na mechanizmie dwufotonowej polimeryzacji i cząstki odpowiednich związków chemicznych są polimeryzowane przy pomocy wiązki laserowej. I w ten sposób narasta warstewka po warstewce. Jeszcze nie są to warstewki atomowe, ale tak naprawdę brakuje nam już niewiele. – mówiła prof. Maria Przybylska, kierownik Centrum fizyki submikrometrowej, automatyzacji i robotyzacji analizy danych, i dodała – Posiadanie tej drukarki da nam możliwość budowania bardzo małych obiektów, których oczywiście gołym okiem nie można zobaczyć. Taka aparatura pozwala dołączyć naszemu zespołowi do realizacji zadań z zakresu mikrorobotyki, elastycznej elektroniki. Jest to wyjątkowa aparatura – druga w Polsce. Pierwsza znajduje się na Politechnice Warszawskiej.

Drugi obszar prac fizyków to automatyzacja i robotyzacja analizy danych modelowania procesów fizycznych. – Danych mamy coraz więcej. U nas pochodzą one głównie z dwóch obszarów: pierwsze to sygnały astrofizyczne pochodzące z obszarów otoczenia czarnych dziur i gwiazd neutronowych. Chcielibyśmy zrozumieć co tam się dzieje. A drugi zakres, to sygnały biofizyczne typu EKG, EEG, które odgrywają istotną rolę w diagnostyce medycznej. To są ogromne ilości, istotne jest więc, aby opracować pewne algorytmy do tego, żeby z tych danych wyciągnąć to, co jest dla nas najbardziej interesujące, a przede wszystkim pozwoli pomóc w diagnostyce medycznej – mówiła prof. Maria Przybylska.

Współcześnie uczestniczymy w czwartej rewolucji przemysłowej bazującej na rozwiązaniach cyfrowych i masowym wytwarzaniu i przetwarzaniu danych, wdrażaniu robotyzacji do procesów produkcji. W założeniu, badania naukowe, nowe technologie w obszarach robotyzacji, automatyzacji, mechanizacji, magazynowania energii, sztucznej inteligencji i gospodarki cyfrowej mają doprowadzić w niedalekiej przyszłości do głębokich przeobrażeń gospodarki światowej. Pojawiają się technologie przyjazne dla interfejsu człowiek-maszyna, technologie umożliwiające komunikację między maszynami, coraz bardziej powszechna staje się robotyzacja. Zanikają bariery ludzie/maszyny prowadząc do realizacji koncepcji inteligentnej fabryki.

Bardzo istotne jest więc przygotowanie się do tych zmian i włączenie w nie, poprzez kształcenie wysoko wykwalifikowanej kadry pracowników, tworzenie nowych technologii oraz bliższą współpracę z przemysłem. Tym samym zmienia się rola Uniwersytetu poprzez włączenie badań naukowych i prowadzonej dydaktyki do wsparcia tych przeobrażeń i ich kształtowania.

Konsekwencją realizacji tego projektu ma być zwiększenie konkurencyjności grup badawczych UZ w pracach nad nowymi technologiami na poziomie międzynarodowym. Jednocześnie oznacza to ukształtowanie się nowoczesnej kadry badawczej Uniwersytetu Zielonogórskiego, rozpoznawalnej w świecie naukowym, poprzez badawcze współprace międzynarodowe, która będzie potrafiła pozytywnie oddziaływać na przemysł w regionie lubuskim i w konsekwencji na prowadzoną w nim edukację na wszystkich poziomach kształcenia.

Działania podjęte w ramach projektu będą prowadzone w synergii z realizowanymi od wielu lat projektami i badaniami oraz będą uwzględniały interdyscyplinarną współpracę pomiędzy grupami badawczymi z czterech dyscyplin naukowych zaangażowanych w jego realizację.